اصطلاح و مفاهیم تخصصی روانکاری
در حرفه و زمینه روغن‌های روانکار روزانه با واژههای مختلفی برخورد می‌کنیم که اکثر مردم و حتی کسانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند با آنها آشنا نیستند. یادگیری این مفاهیم برای مصرف‌کنندگان و متخصص‌هایی که قصد خرید و استفاده از انواع روغن و گریس را دارند بسیار مفید بوده و در تصمیم‌گیری شما بسیار مؤثر است.
ما سعی داریم در این مقاله به بررسی برخی از پراستفاده‌ترین اصطلاحات روانکاری که با آنها مواجه می‌شویم بپردازیم.
- گرانروی (Viscosity)
- شاخص گرانروی (Viscosity Index)
- نقطه ریزش (Pour Point)
- نقطه اشتعال (Flash Point)
- نقطه احتراق (Fire Point)
- چگالی (دانسیته) و وزن مخصوص (Specific Gravity)
- قوام و درجه غلظت در گریس (NLGI)
- نقطه قطره‌ای شدن (Drop Point)
- جداسازی هوا از روغن (Air Release)
- فراریت
- اکسیداسیون
- پایداری حرارتی
- استاندارد SAE
- استاندارد ACEA
گرانروی به چه معناست؟
گرانروی یا همان ویسکوزیته روغن مقاومتی است که روغن‌ها در برابر جاری شدن به علت اصطحکاک داخلی مولکول‌ها از خود نشان می‌دهند.
گرانروی یک کمیت متغیر است و به در مقابل عوامل متعددی مانند سرعت برشی، دما، فشار و شرایط روانکاری تغییر می‌کند.
ویسکوزیته روغن با تغییر دما رابطه مستقیم دارد برای مثال هرچه حرارت روغن بالاتر و روغن گرم‌تر شود، گرانروی آن کم‌تر می‌شود.
گرانروی (ویسکوزیته) روغن جزء مشخصات مهم هر روغن است که همواره باید گرانروی روغن همراه با دمایی که در آن تغییر می‌کند، اندازه‌گیری شده و در مشخصات روغن نوشته شده باشد.
ویسکوزیته روغن در اکثر اوقات در دما 40 و 100 درجه سانتی‌گراد اندازه‌گیری می‌شود.
اندازه‌گیری ویسکوزیته روغن را با روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند، مانند:
- استفاده از ویسکومترهای مویرگی
- روش رئومتری چرخشی
- استفاده از رئومترهای میکروفلویدی
- استفاده از ویسکومترهای ارتعاشی
شاخص گرانروی به چه معناست؟
یکی ار معم‌ترین پارامترهای انتخاب روغن صنعتی، شاخص گرانروی آن است.
شاخص گرانروی (VI) میزان تغییرات گرانروی نسبت به تغییرات دما را نشان می‌دهد.
در اندازه‌گیری شاخص گرانروی روغن‌ها هرچه عدد شاخص گرانروی روغنی بزرگ‌تر باشد، بر اثر تغییر دما، گرانروی روغن کم‌تر تغییر کرده و هرچه عدد شاخص گرانروی کوچک‌تر باشد، بر اثر تغییر دما، گرانروی روغن بیش‌تر تغییر می‌کند.
شاخص ویسکوزیته روغن به این دلیل بسیار مهم است که بیش‌تر ماشین‌آلات صنعتی در بازه دمایی وسیعی کار می‌کنند و باید روغنی در این ماشین‌ها استفاده شود که فعالیت خود را به بهترین نحو ممکن انجام دهد.
نقطه ریزش روغن به چه معناست؟
به پایین‌ترین دمایی که روغن در آن دما توانایی جاری شدن را دارد نقطه ریزش روغن می‌گویند.
نقطه ریزش مهم‌ترین پارامتر هر روغنی است و به طور کلی دمایی است که روغن در آن دما کارایی خود را از دست می‌هد.
یک نکته مهم:در زمان خرید روغنی که برای کار در شرایطی با دما پایین به آن احتیاج دارید باید بسیار به نقطه ریزش آن روغن توجه داشته باشید!!!
نقطه اشتعال روغن به چه معناست؟
پایین‌ترین دمایی که در آن روغن به اندازه کافی به بخار تبدیل شده و با هوا یک مخلوط قابل اشتعال را می‌سازد، نقطه اشتعال روغن می‌گویند.
در این شرایط با نزدیک کردن شعله آتش، روغن در یک لحظه آتش گرفته و سپس خاموش می‌شود که این کار یک آزمون برای اندازه‌گیری میزان آتش‌گیری و فرار بودن روغن است.
اوایل برای تعیین خطر آتش‌سوزی سوخت‌ها و همچنی روغن‌های ذخیره شده در انبار و جلوگیری از آتش گرفتن آنها، نقطه اشتعال روغن‌ها را مورد آزمایش قرار می‌گرفت، اما در زمان کنونی با آزمایش نقطه اشتعال در کنار آزمایش‌های دیگر مانند ویسکوزیته روغن، شاخص گرانروی و سایر آزمایشات شیمیایی می‌توان کیفیت روغن و فرآیند تصفیه آن را متوجه شد.
روش تست و آنالیز نقطه اشتعال روغن:
برای تست نقطه آزمایش روغن‌ها، نمونه مورد نظر را به اندازه مشخص شده در ظرف مخصوص دستگاه ریخته و درون دستگاه قرار می‌دهیم. با بالا رفتن دما شعله دستگاه را در هر 3 درجه از روی ظرف رد می‌کنیم.
این کار را تا زمانی انجام می‌دهیم که اولین جرقه روغن دیده شود، در آن دما نقطه ریزش روغن مشخص می‌شود.
نقطه احتراق روغن به چه معناست؟
به پایین‌ترین دمایی که در آن روغن به اندازه‌ای بخار تولید می‌کند که با نزدیک کردن شعلع مشتعل شده و تا مدتی ادامه پیدا می‌کند نقطه اشتعال روغن می‌گویند.
نقطه احتراق در بیش‌تر روغن‌ها معمولاً حدود 15 درجه سانتی‌گراد بالاتر از نقطه اشتعال آنها است.
چگالی و وزن مخصوص روغن به چه معناست؟
چگالی یا دانسیته به جرم واحد حجم یک ماده گفته می‌شود.
این پارامتر در سیستم SI با واحد Kg/m³ سنجیده می‌شود.
از چگالی نسبی یا وزن مخصوص در محاسبات حمل‌ونقل فرآورده‌های نفتی استفاده می‌کنند که نسبت وزن مخصوص ماده به وزن مخصوص آب در شرایط استاندارد است.
قوام و درجه غلظت در گریس به چه معناست؟
به مقاومت گریس در برابر تغییر شکل در اثر اعمال نیرو و فشار قوام گریس می‌گویند که به نوع و مقدار مواد قوام دهنده و گرانروی روغن پایه وابسته است.
نفوذ پذیری گریس معیار اندازه‌گیری قوام است.
انواع روش‌های آزمون قوام گریس‌ها:
- آزمون ASTM-D217
- آزمون ASTM-D1403
نقطه قطره‌ای شدن گریس به چه معناست؟
نقطه قطره‌ای شدن درجه حرارتی است که در آن الیاف گریس در طول زمان قوام خود را از دست می‌دهد.
در این حال روغن ذوب شده و از فاز نیمه جامد به فاز مایع تغییر حالت می‌دهد.
جداسازی هوا از روغن (Air Release) به چه معناست؟
به توانایی روغن در خارج کردن هوا از روغن را Air Release می‌گویند.
روغن‌های گردشی به دلیل فعالیتی که دارند در فرایند روانکاری روغن با هوا ترکیب می‌شود و در مسیر برگشت سیستم معمولاٌ مقداری از هوا را با خود وارد سیستم می‌کند.
فراریت روانکار به چه معناست؟
کم شدن و از دست رفتن روانکارها را به دلیل تبخیر فراریت روانکار می‌گویند.
با اندازه‌گیری مستقیم بخار روغن می‌توان میزان فراریت یک روانکار را مشخص کرد.
پایداری حرارتی روانکار به چه معناست؟
پایداری حرارتی مقدار مقاومت یک روغن ذر برابر تخریب در شرایط کاری با دما بالا و بدون اکسیژن است.
اکسیداسیون روغن به چه معناست؟
به تغییر ساختار مولکولی و خاصیت روغن به دلیل واکنش شیمیایی مولکول‌های روغن با اکسیژن اکسیداسیون روغن می‌گویند.
اکسیداسیون روغن سبب تخریب ساختار روغن و تشکیل رسوب و لجن می‌شود.
اکسید شدن روغن سبب تولید اسیدها، الکل، رزین و آلدهید می‌شود که باعث خوردگی ماشین‌آلات، افزایش گرانروی روغن و تشکیل رسوب می‌شود.
استاندارد SAE به چه معناست؟
انجمن مهندسین خودروی آمریکا (Societu Of Automotive Engineers) روغن‌های موتور را به دلیل اهمیت گرانروی طبقه‌بندی کرده است.
SAE در سیستم‌ها دو گروه مجزا بر اساس درجه‌های گرانروی تعریف کرده است.
گروه اول حرف Winter=W (روغن‌های چند درجه‌ای) دارد و گروه دوم بدون عنوان حرف W است (روغن‌های تک درجه‌ای).
گروه اول معرف ویسکوزیته روغن در فصول سرد سال بوده و قابلیت روغن برای پمپ شدن در دمای پایین است.
روغن‌های تک درجه‌ای مانند 20، 30 و 40 در حال حاضر جزء گروه‌های منسوخ شده به حساب می‌آیند و بیش‌تر از روغن‌های چند درجه‌ای استفاده می‌شود.
در روغن‌های چند درجه عدد سمت چب حرف W معیاری از گرانروی روغن در دما پایین و دو عدد سمت راست ویسکوزیته در دما بالا را نشان می‌دهد، برای مثال در روغن بهران پیشتاز 20W50 عدد 20 معیار گرانروی روغن در دما پایین و عدد 50 معیار گرانروی روغن در دما بالا است.
استاندارد ACEA به چه معناست؟
استاندارد ACEA یک استانداد اروپایی مربوط به انجمن سازندگان خودرو اروپا است.
ACEA در سال 1996 جایگزین استاندارد سازندگان خودروی بازار مشترک اروپا (CCMC) شد.
این انجمن استانداردهای خود را در 3 گروه زیر تعریف کرده است:
- E= خودروهای دیزلی سنگین
- A/B= خودروهای دیزلی و بنزینی سبک
- C= خوردرهای دیزلی و بنزینی سازگار با مبدل‌های کاتالیستی
