کمپرسور رفت و برگشتی یک ماشین جابجایی مثبت است که از یک پیستون برای فشرده سازی گاز و تحویل آن در فشار بالا استفاده میکند. آنها اغلب برخی از حیاتیترین و گرانترین سیستمها در یک مرکز تولید به شمار میروند از این رو سزاوار توجه ویژه هستند. خطوط لوله انتقال گاز، پتروشیمی، پالایشگاهها و بسیاری از صنایع دیگر همگی به این نوع تجهیزات وابسته هستند. با توجه به بسیاری از عوامل، از جمله کیفیت، مشخصات، طراحی اولیه، کفایت شیوههای نگهداری و عوامل عملیاتی، تأسیسات صنعتی میتوانند هزینه ها و عملکرد بسیار متفاوتی را از تاسیسات خود انتظار داشته باشند.
کمپرسورهای مختلفی تقریباً در هر تأسیسات صنعتی یافت میشود. انواع گازهای فشرده شامل موارد زیر است:
- هیدروژن، اکسیژن و غیره برای پردازش شیمیایی
- کسرهای هیدروکربنی سبک در پالایش
- گازهای مختلف برای ذخیرهسازی یا انتقال
دو طبقهبندی اولیه کمپرسورهای صنعتی وجود دارد: جریان متناوب (جابجایی مثبت)، از جمله انواع رفت و برگشتی و دوّار و جریان پیوسته که از آن جمله میتوان به انواع جریان گریز از مرکز و محوری اشاره کرد. کمپرسورهای رفت و برگشتی معمولاً در مواردی استفاده میشوند که نسبت تراکم بالا (نسبت تخلیه به فشار مکش) در هر مرحله بدون نرخ جریان بالا مورد نیاز است و سیال فرآیند نسبتاً خشک است. کمپرسورهای گاز مرطوب معمولاً از نوع گریز از مرکز هستند. کاربردهایی با جریان بالا و نسبت تراکم کم به بهترین وجه توسط کمپرسورهای جریان محوری ارائه میشود.
مقاله "هر آنچه که باید در مورد انواع کمپرسورهای هوا بدانید" اطلاعات پایه را در مورد روانکاری کمپرسور هوا ارائه میدهد.
در این مقاله به تعریف انواع کمپرسورهای هوا، بررسی نیاز این دستگاهها به روانکاری همچنین معرفی بهترین روانکارهای ایرانی که در انواع کمپرسورهای هوا میتوان به کار برد خواهیم پرداخت.
مقاله "کمپرسورهای گاز طبیعی و روانکاری آنها" شما را در درک مبانی کارکرد کمپرسورهای گازی یاری میکند.
برای حمل و نقل و ذخیرهسازی، گاز طبیعی باید فشرده شود تا در فضا صرفهجویی شود. این برنامه به کمپرسورها و روانکنندههایی نیاز دارد که به طور خاص برای این کاربرد طراحی شده باشند.
مقاله "مدیریت ویسکوزیته روانکننده برای حفظ سلامت کمپرسور" بر اهمیت ویسکوزیته در کارکرد کمپرسور اشاره میکند.
واضح است که مدیریت ویسکوزیته روانکار برای حفظ سلامت کمپرسور حیاتی است پالایشگاهها دریافتهاند که نظارت بر زمان واقعی دما برای نظارت بر ویسکوزیته روانکار ناکافی است.
مقاله "نکاتی برای نمونهگیری روغن از کمپرسورها" فرمولی کاربردی در تعیین محل نمونهبرداری ارائه میدهد.
اگر بتوانید قبل از تخلیه روغن به مخزن، زانویی را در خط برگشت اصلی پیدا کنید، این نکته میتواند به عنوان یک مکان نمونهبرداری اولیه عالی عمل کند، زیرا تصویری از کل سیستم ارائه میدهد.
طراحی پایه
سیلندرهای تراکمی از جمله اجزای حیاتی هستند که به عنوان یک محفظه یا عمل میکنند که در آن گاز در داخل کمپرسور رفت و برگشتی تحت فشار قرار میگیرد. یک پیستون در یک عمل رفت و برگشتی برای فشردهسازی گاز حرکت میکند. طراحی ممکن است تک یا دوگانه باشند. در طراحی دو گانه، فشردهسازی در هر دو طرف پیستون در حین حرکت پیشروی و عقب نشینی رخ میدهد. برخی از سیلندرهای دوگانه در کاربردهای فشار بالا دارای یک میله پیستون در دو طرف پیستون هستند تا سطح مساوی و بارهای متعادل را فراهم کنند. آرایش سیلندرهای پشت سر هم با قرار دادن سیلندرها به صورت جفت، متصل به یک میل لنگ مشترک، در به حداقل رساندن بارهای دینامیکی کمک میکند تا حرکات پیستون ها با یکدیگر مخالف باشند.
فشار گاز آببندی میشود و سایش قطعات گران قیمت به ترتیب با استفاده از رینگهای پیستون یکبار مصرف و باندهای رایدر به حداقل میرسد. این فلزات از فلزات نسبتاً نرم نسبت به متالورژی پیستون و سیلندر تشکیل شده یا از موادی مانند پلی تترا فلوئورواتیلن (PTFE) ایجاد میشوند.
اکثر این تجهیزات شامل سیستمهای روانکاری از نوع بلوک (block-type lubrication systems) هستند. سیستمهای روانکاری بلوک، که به عنوان روانکنندههای تک نقطهای نیز شناخته میشوند، روشی ساده برای تحویل مقادیر کنترلشده روانکننده به نقاط خاص در ماشینآلات هستند. این سیستمها تضمین میکنند که روغن دقیقاً به نقاط بحرانی مانند دیواره سیلندر و بستهبندی تحویل میشود و هدف آن حفظ روانکاری بدون اجازه انتقال بیش از حد روغن به گاز فرآیند است. با این حال، زمانی که تحمل فرآیند برای انتقال روغن صفر باشد، از طرحهای بدون روغن استفاده میشود. طرحهای بدون روغن راهحلهای عملی را در سناریوهایی ارائه میدهند که روغنکاری نامطلوب است یا خطراتی را به همراه دارد.
سیلندرها برای کاربردهای بزرگتر به گذرگاههای خنککننده یا سیستمهای خنککننده مایع در گردش مجهز شدهاند، در حالی که برخی از کمپرسورهای خانگی و فروشگاهی کوچکتر معمولاً با هوا خنک میشوند. سیلندرهای کاربردی بزرگ به طور کلی دارای آسترهای قابل تعویضی هستند که با فشار در سوراخ نصب میشوند و ممکن است دارای یک پین ضد چرخش باشند.
گاز فرآیند به داخل سیلندر کشیده و فشرده میشود، سپس محفظه شده و توسط سوپاپهای مکانیکی آزاد میشود که معمولاً با فشارهای دیفرانسیل به طور خودکار عمل میکنند. بسته به طراحی سیستم، سیلندرها ممکن است یک یا چند دریچه مکش و تخلیه داشته باشند. تخلیهکنندهها و پاکت های تخلیه، شیرهای خاصی هستند که درصد بار کامل حمل شده توسط کمپرسور را در سرعت چرخشی معینی از محرک آن کنترل میکنند. تخلیهکنندهها عملکرد دریچههای مکش را دستکاری می کنند تا به گاز اجازه بازیافت شدن بدهد. سوپاپهای پاکتی فضای سر سیلندر (حجم خلاصی) را تغییر میدهند. آنها ممکن است حجم ثابت یا متغیر داشته باشند.
قطعه فاصله یا distance piece (گاهی اوقات به آن خانه سگ یا doghouse می گویند) یک عضو ساختاری است که قاب کمپرسور را به سیلندر متصل میکند. از اختلاط سیالات بین سیلندر و قطعه فاصله باید اجتناب شود. قطعه فاصله یا داگهاوس معمولاً بر اساس خطرناکترین ماده موجود در سیستم، که اغلب گاز فشرده شده در سیلندر است، تخلیه میشود. رینگهای بستهبندی(Packing rings) به گونهای طراحی شدهاند که گاز درون سیلندر را در خود جای دهند اما با فشار زیاد ممکن است مقداری از گاز فشرده از پشت رینگهای بستهبندی نشت کند.
چرخ دنده، که در داخل قاب کمپرسور قرار دارد، شامل سر متقاطع و شاتون است که میله پیستون را به میللنگ متصل و حرکت دورانی آن را به یک حرکت خطی رفت و برگشتی تبدیل میکند. میللنگ دارای وزنههای تعادلی است تا نیروهای دینامیکی ایجاد شده توسط حرکت پیستونهای سنگین را متعادل کند. در داخل چارچوب، کمپرسور توسط یاتاقانهای ساده در چندین ژورنال پشتیبانی میشود (وظیفه ژورنال یاتاقان جلوگیری از به وجود آمدن ارتعاشات در رفت و در جهت شعاعی است که با این کار از اصطکاک مکانیکی جلوگیری میکند و با کمترین نیرو به راحتی می تواند شفت را بچرخاند). یک فلایویل یا flywheel نیز برای ذخیره اینرسی چرخشی و ایجاد مزیت مکانیکی برای چرخش دستی مجموعه ارائه شده است (فلایویل یکی از اجزای سیستم انتقال قدرت محسوب میشود). برخی از کمپرسورها چرخدندههای فریم خود را با یک پمپ روغن یکپارچه روغنکاری میکنند، در حالی که برخی دیگر با سیستمهای روانکاری گستردهتر و لغزشی ارائه میشوند.
گازهای مکش عموماً از صافیها و جداکنندههای مکنده عبور میکنند تا ذرات، رطوبت و سیال فرآیند فاز مایع را حذف کنند که میتواند باعث آسیب شدید به دریچههای کمپرسور و سایر اجزای حیاتی شود و حتی یکپارچگی سیلندر را با پیامدهای فاجعهبار تهدید کند. همچنین ممکن است گاز از قبل گرم شود تا گاز فرآیند مایع را به فاز بخار منتقل کند. اینترکولرها فرصتی برای حذف گرما از گاز فرآیند بین مراحل تراکم فراهم می کنند. این مبدلهای حرارتی ممکن است بخشی از سیستم(های) روغن و/یا سیلندر کمپرسور باشند، یا ممکن است به سیستم آب خنککننده نیروگاه متصل باشند.
در سمت تخلیه، مخازن تحت فشار به عنوان میراکننده ضربان عمل می کنند و ظرفیت سیستم را برای یکسان کردن جریان و ضربان فشار مربوط به ضربات تراکم پیستون فراهم میکنند. به طور معمول، کمپرسورهای رفت و برگشتی دستگاههای نسبتاً کم سرعتی هستند و مستقیماً یا با تسمه توسط یک موتور الکتریکی، با یا بدون کنترل کننده درایو هدایت میشوند.
اغلب موتور به گونهای ساخته میشود که یکپارچه با کمپرسور باشد. شفت موتور و میللنگ کمپرسور یک تکه هستند و نیاز به کوپلینگ را از بین میبرند.
چرخه ترمودینامیکی
توضیح چند اصل پایه ترمودینامیکی برای درک علم کمپرسورهای رفت و برگشتی ضروری است. فشردهسازی در داخل سیلندر به عنوان یک سیکل چهار قسمتی رخ میدهد که با هر پیشروی و عقب نشینی پیستون (دو ضربه در هر سیکل) اتفاق میافتد.
چهار بخش سیکل عبارتند از فشرده سازی، تخلیه، انبساط و جذب. در پایان یک چرخه قبلی، پیستون به طور کامل در داخل سیلندر عقبنشینی میکند، حجم آن با گاز فرآیند در شرایط مکش (تحت فشار و دمای مشخص) پر میشود و دریچههای مکش و تخلیه همه بسته میشوند. با پیشروی پیستون، حجم داخل سیلندر کاهش مییابد. این باعث میشود که فشار و دمای گاز افزایش یابد تا زمانی که فشار داخل سیلندر به فشار تخلیه برسد. در این زمان، دریچههای تخلیه شروع به باز شدن میکنند. با باز شدن دریچههای تخلیه، فشار برای باقیمانده حرکت پیشروی ثابت میماند، زیرا حجم برای تخلیه چرخه همچنان کاهش مییابد. همچنین پیستون قبل از اینکه جهت را معکوس کند یک لحظه متوقف میشود.
توجه داشته باشید که مقدار حداقل حجم باقی میماند که به عنوان حجم خالی شناخته میشود. زمانی که پیستون در پیشرفتهترین موقعیت حرکت خود قرار دارد، فضای خالی فضایی است که درون سیلندر باقی میماند. برای جلوگیری از تماس پیستون/سر، مقداری حداقل حجم خالی لازم است، و دستکاری این حجم یک پارامتر اصلی در عملکرد کمپرسور محسوب میشود.
انبساط در مرحله بعدی اتفاق میافتد، مادامی که حجمی از گاز در فضای کلیرانس به مقداری کمتر از فشار خلا متسع میشود و با بسته شدن دریچههای تخلیه و عقبنشینی پیستون تسهیل میشود. وقتی به نقطه فشار اولیه رسید، دریچههای ورودی باز میشوند و اجازه میدهند شارژ تازه وارد سیلندر شود. یک بار دیگر، با تغییر حجم، فشار ثابت نگه داشته میشود. درک این چرخه پیچیده برای تشخیص مشکلات کمپرسور، و درک راندمان کمپرسور، نیازهای برق، عملکرد شیر و غیره کلیدی است.
کلام آخر
عملکرد کمپرسورهای رفت و برگشتی شامل این موارد است: فرآیند فشردهسازی که به عنوان سیلندر شناخته میشود و با حرکت رفت و برگشتی پیستون گاز را فشرده میکند. برخی از کمپرسورها تک گانه هستند، در حالی که برخی دیگر دوگانه هستند (فشرده سازی در هر دو طرف پیستون در هر دو حرکت پیشروی و عقب نشینی رخ میدهد). برای به حداقل رساندن بارهای دینامیکی، آرایش سیلندرهای پشت سر هم سیلندرها را به صورت جفت و به یک میل لنگ مشترک متصل میکند.
رینگ های پیستون و نوارهای رایدر به آببندی فشار گاز و کاهش سایش قطعات گران قیمت کمک میکنند. درک این اجزا و فرایند دینامیکی که منجر به فشردهسازی میشود برای تشخیص مشکلات کمپرسور ضرورت دارد.
منبع
Corporation, N. (2018) Reciprocating Compressor Basics. https://www.machinerylubrication.com/Read/775/reciprocating-compressor.
سوالات متداول
کمپرسور رفت و برگشتی نوعی کمپرسور با جابجایی مثبت است که از پیستونهایی که توسط میل لنگ به حرکت در میآیند برای فشردهسازی و رساندن گازها در فشار بالا استفاده میکند. عملیات اصلی شامل کشیدن حجمی از گاز از طریق شیر ورودی به داخل محفظه تراکم در طول حرکت پیستون به سمت پایین و فشرده سازی آن گاز در طول حرکت به سمت بالا و سپس تخلیه آن از طریق دریچه خروجی است.
اصل کار یک کمپرسور رفت و برگشتی شامل سه مرحله اصلی است: ورودی، فشردهسازی و تخلیه. در مرحله مکش، پیستون به سمت پایین حرکت میکند و فشار را در محفظه تراکم زیر ورودی کاهش میدهد و به گاز اجازه میدهد تا به داخل جریان یابد. همانطور که پیستون به سمت بالا حرکت میکند، گاز را فشرده و فشار آن را افزایش میدهد. هنگامی که فشار از فشار سیستم تخلیه بیشتر شود، دریچه خروجی باز و گاز خارج میشود.
قطعات اصلی کمپرسور رفت و برگشتی عبارتند از:
- سیلندر: پیستون را در خود جای داده و محفظه تراکم را تشکیل میدهد.
- پیستون: در داخل سیلندر به سمت بالا و پایین حرکت میکند تا گاز را فشرده کند.
- میللنگ: حرکت چرخشی موتور را به حرکت رفت و برگشتی پیستون تبدیل میکند.
- سوپاپها: دریچه های ورودی (یا مکش) و تخلیه (یا خروجی) جریان گاز را به داخل و خارج از سیلندر کنترل میکنند.
- شاتون: پیستون را به میللنگ متصل میکند.
کمپرسورهای رفت و برگشتی را میتوان بر اساس معیارهای مختلفی دستهبندی کرد:
- تعداد مراحل: تک مرحلهای و چند مرحلهای که در کمپرسورهای چند مرحلهای از چند سیلندر با اندازههای مختلف برای افزایش راندمان و فشار بیشتر استفاده میشود.
- روش روانکاری: روانکاری با اسپلش و روانکاری تحت فشار.
- روش خنککننده: هوا خنک و آب خنک.
- نوع درایو: موتور الکتریکی، موتور گازی یا موتور دیزلی.
مزایا عبارتند از:
- راندمان بالا، به ویژه در فشارهای بالا.
- توانایی تولید فشار بالا.
- تطبیقپذیری در جابجایی طیف وسیعی از گازها.
- مناسب برای کاربردهای کوچک و بزرگ.
تعمیر و نگهداری معمول برای کمپرسورهای رفت و برگشتی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- به طور مرتب روغن را چک و تعویض کنید.
- بررسی و تعویض شیرها در صورت لزوم.
- بررسی نشتی در سیستم.
- نظارت بر لرزش و دما برای علائم سایش یا خرابی.
- اطمینان از تمیز بودن فیلترهای ورودی و تخلیه.